Możemy wyróżnić trzy rodzaje sytuacji, w których powstanie obowiązek alimentacyjny między małżonkami:

1. Kiedy oboje małżonkowie zostali uznani za winnych rozpadu pożycia (tzw. rozwód z winy obu stron), alimentów może żądać małżonek winny od małżonka winnego,

2. Kiedy żaden z małżonków nie został uznany za wyłącznie winnego rozpadu pożycia, alimentów może żądać małżonek niewinny od małżonka niewinnego,

3. Kiedy jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozpadu pożycia małżeńskiego, tylko małżonek niewinny może żądać alimentów od małżonka winnego – małżonkowi wyłącznie winnemu nie przysługują alimenty.

 

Zwykły obowiązek alimentacyjny

 

Odnosząc się do sytuacji opisanych w punktach 1 i 2 należy wskazać, iż przesłankami, które są niezbędne do powstania zwykłego obowiązku alimentacyjnego są:

-brak wyłącznej winy małżonka ubiegającego się o alimenty,

-niedostatek małżonka ubiegającego się o alimenty,

-odpowiednie możliwości majątkowo - zarobkowe małżonka zobowiązanego do płacenia alimentów.

Niedostatek małżonka, który ubiega się o alimenty oznacza, iż nie jest on w stanie swoimi siłami lub dochodami ze swojego majątku zaspokoić swoich uzasadnionych potrzeb częściowo bądź w całości. Uzasadnione potrzeby to potrzeby „pierwszej potrzeby” – konieczne do życia jak wyżywienie, koszty mieszkania, ubranie, leki itp. Niedostatek wiąże się najczęściej z sytuacją życiową (np. konieczność opieki nad dzieckiem) lub zdrowotną (brak możliwości wykonywania pracy zarobkowej) tegoż małżonka.

Kolejną przesłanką podlegającą ocenie Sądu są możliwości majątkowo – zarobkowe osoby zobowiązanej do płacenia alimentów.

Jeśli pozwany sam pozostaje w niedostatku i nie ma żadnych możliwości zarobkowych sąd nie może przychylić się do żądania alimentów. Mówiąc o możliwościach zarobkowych – w odniesieniu do obu stron - należy wskazać, iż pojęcie to nie dotyczy wyłącznie rzeczywistych przychodów małżonka, ale też możliwych (realnych) źródeł finansowania jego potrzeb życiowych. Jednym słowem, Sąd bada, czy dana osoba mogłaby znaleźć pracę, gdyby chciała. Ocenie podlega wykształcenie, doświadczenie zawodowe jak i sytuacja na rynku pracy.

 

Rozszerzony obowiązek alimentacyjny – wyrównanie stopy życiowej.

 

W przypadku, gdy jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia w małżeństwie, przy czym rozwód powoduje znaczne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, nawet jeśli nie znajduje się on w niedostatku, sąd może orzec obowiązek płacenia alimentów po stronie małżonka winnego. Oznacza to, że sąd może, ale nie musi orzec o owym obowiązku. Oceniając, czy doszło do istotnego pogorszenia sytuacji materialnej, sąd porównuje każdorazową sytuację materialną małżonka niewinnego z tym położeniem, jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali wspólne pożycie. Opisany obowiązek alimentacyjny jest nazywany rozszerzonym obowiązkiem alimentacyjnym.

W stosunku do obowiązku alimentacyjnego względem byłego małżonka stosowane są ogólne zasady dotyczące alimentów. Zgodnie z tym, ich zasądzenie oraz wysokość uzasadnione są usprawiedliwionymi potrzebami uprawnionego i majątkowymi oraz zarobkowymi możliwościami zobowiązanego. Ponadto, należy podkreślić, iż wysokość alimentów może zostać zmodyfikowana, jeśli będzie to uzasadnione zmianą sytuacji materialnej jednego lub obojga byłych małżonków.

Analizując kwestię wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego należy zauważyć, że co do zasady małżonek niewinny pozostaje obciążony obowiązkiem alimentacyjnym wobec byłego małżonka przez lat pięć. Termin pięcioletni biegnie od daty uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód. Po jego upływie obowiązek alimentacyjny wygasa. Jednakże sąd, na skutek powództwa uprawnionego, może przedłużyć ten okres w razie istnienia szczególnych, wyjątkowych okoliczności. Po upływie wskazanego okresu małżonek zobowiązany jest zwolniony od obowiązku alimentacyjnego względem byłego małżonka. Natomiast obowiązek alimentacyjny małżonka winnego jest dożywotni. Nie ma na to wpływu kwestia czy drugi małżonek jest również winny czy niewinny. Należy zauważyć, iż w każdym przypadku obowiązek alimentacyjny wobec małżonka wygasa w sytuacji, gdy małżonek uprawniony zawrze nowy związek małżeński.