Do elementarnych praw małoletniego w postępowaniu sądowym należy możliwość wyrażenia przez niego opinii w sprawach go dotyczących. Uprawnienie to nakazuje respektować m.in. Konwencja o prawach dziecka, Konstytucja, czy też Kodeks rodzinni i opiekuńczy. Odpowiednio procedura cywilna stanowi, że „sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Sąd stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia.”

Na gruncie wskazanych przepisów wysłuchanie dziecka jest względnie obligatoryjne, to znaczy musi zostać przeprowadzone w każdej sytuacji go dotyczącej, o ile jego stan psychofizyczny na to pozwala. Co więcej, jest to swego rodzaju quasi-dowód – skutkuje koniecznością uwzględnienia zdania dziecka i jego rozsądnych życzeń stosownie do okoliczności. Oczywiście nie chodzi tutaj o bezkrytyczne spełnianie życzeń małoletniego. Szeroko pojęte „dobro dziecka” wymaga wzięcia pod uwagę całokształtu okoliczności. Wydawać by się mogło, że taka wykładnia zapewnia bardzo silną ochronę jego interesu. W tym wypadku niestety praktyka mija się z teorią.

Największe znaczenie zdanie dziecka z pewnością ma w sprawach dotyczących władzy rodzicielskiej i ustalania kontaktów. Gdy strony nie mogą dojść ze sobą do porozumienia, opinia dziecka mogłaby rozwiewać wiele wątpliwości i skutecznie zaważyć na ostatecznym rozstrzygnięciu. Niestety, sądy najczęściej cedują swój obowiązek wysłuchania małoletniego na Opiniodawcze Zespoły Sądowych Specjalistów (kiedyś Rodzinne Ośrodki Diagnostyczno-Konsultacyjne), wydające kompleksową opinię. Nie kwestionując rangi opinii biegłych z OZSS, można pokusić się o stwierdzenie, że w wielu wypadkach jest to niepotrzebne, gdyż sprawę mogłoby „załatwić” bezpośrednie zapytanie dziecka przez sąd. Praktyka zawodowa wskazuje, że dzieci bardzo często mają sprecyzowane żądania, które popierają rozsądnymi argumentami i nie jest to wynikiem jakichkolwiek manipulacji osób dorosłych.

Z pewnością ważną rolę pełnią także warunki, w jakich następuje wysłuchanie małoletniego. Wskazuje się, aby było to miejsce przyjazne dla dziecka, w którym będzie ono czuło się swobodnie. Wysłuchanie powinno odbywać się przy udziale biegłego specjalisty z zakresu psychologii, a dziecko powinno mieć możliwość nieskrępowanej wypowiedzi. Strony mogą wcześniej przygotować pytania, które sąd zada małoletniemu. Samo postanowienie o wysłuchaniu ma doniosłe znaczenie prawne – wówczas sąd, przy uwzględnieniu wieku, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości małoletniego, jest związany jego zdaniem. Logicznie i rozsądnie formułowane życzenia są wiążące dla składu orzekającego.

Wszystkie te aspekty składają się na prawidłową procedurę wysłuchania. Gdy sąd postępuje wbrew nim, na przykład nie wysłuchuje dziecka wbrew przesłankom lub wysłuchawszy go, w ogóle nie bierze pod uwagę jego zdania i nie uzasadnia wyczerpująco swojego stanowiska, strony mogą skarżyć takie rozstrzygnięcie. Doświadczenie podpowiada, że są to istotne błędy proceduralne, które mogą być skuteczną przesłanką odwoławczą w postępowaniu przed sądem II instancji.