Na przestrzeni ostatnich lat mediacja staje się coraz bardziej popularnym narzędziem do rozstrzygania sporów, będąc znakomitą alternatywą w stosunku do tradycyjnego procesu cywilnego. W przeciwieństwie do standardowego postępowania przed sądem, mediacja charakteryzuje się szybkością, większą skutecznością oraz zdecydowanie mniejszymi kosztami. Jedną z wielu zalet postępowania mediacyjnego jest fakt, iż umożliwia ono aktywne uczestniczenie stron w rozwiązaniu ich konfliktu. To uczestnicy wypracowują i uzgadniają warunki wzajemnego porozumienia.

Mediacja to polubowny oraz dobrowolny sposób rozwiązywania sporów, polegający na dialogu skonfliktowanych stron w obecności bezstronnej i neutralnej osoby mediatora. Dobrowolność mediacji oznacza, iż udział w niej jest nieprzymuszony i nieobowiązkowy. Ponadto warto zauważyć, iż już w trakcie trwania postępowania mediacyjnego każda ze stron może na dowolnym etapie zrezygnować z mediacji nie musząc przy tym uzasadniać swojej decyzji.

Bezstronność tego sposobu rozwiązywania sporów charakteryzuje się tym, że strony są jednakowo traktowane i mają jednakowe prawa, co wynika z art. 183³ k.p.c. Mediator nie może narzucać swojego zdania o poruszanych kwestiach ani oceniać prezentowanych przez strony argumentów. Co więcej, osoba mediatora nie dysponuje żadnymi środkami przymusu, które miałyby na celu zobligowanie stron do wzięcia udziału w mediacji, kontynowania niej czy też zawarcia ugody.

O poufności postępowania mediacyjnego świadczy treść art. 183⁴ § 1. Zarówno mediator, strony, jak i inne osoby biorące udział w postępowaniu mają obowiązek zachowania w tajemnicy informacji, o których dowiedziały się podczas prowadzenia mediacji.

Postępowanie mediacyjne może być prowadzone we wszystkich sprawach cywilnych, w których dopuszczalne jest zawarcie ugody między stronami, tj. w sprawach, w których wynik postępowania jest zależny od woli stron. Jako przykłady można wskazać sprawy o: zapłatę, odszkodowanie, roszczenia miedzy przedsiębiorcami i osobami fizycznymi, alimenty, dział spadku, podział majątku wspólnego czy ustalenie kontaktów z dzieckiem.

Mediacja może być prowadzona przed wniesieniem sprawy do sądu (mediacja pozasądowa) albo już po wszczęciu postępowania - na podstawie postanowienia sądu. W obu przypadkach warunkiem jej prowadzenia jest zgoda obu stron. Warto zauważyć, iż brak jest wymagań co do formy uzyskania tej zgody, a zatem może zostać wyrażona w sposób dorozumiany. W praktyce najczęściej do wyrażenia owej zgody dochodzi podczas spotkania z mediatorem, który pyta uczestników o zgodę na przeprowadzenie postępowania mediacyjnego.